اولین و قدیمی ترین کلیسای جهان
کلیسای تادئوس مقدس، شهرستان چالدران، استان آذربایجان غربی…
این کلیسا در شمال غرب ایران در استان آذربایجان غربی ناحیه به شهرستان چالدران و در روستای قره کلیسا در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی سیهچشمه و هفت کیلومتری شمال جاده چالدران به قرار دارد؛ و همچنین در جنوب ماکو واقع است. واژه ی قره آذربایجانی است و به معنای سیاه است. مورخان سده ي هشتم هجری به بعد گاهی به مناسبتی یادی از کلیسای تادئوس کردهاند و آن را “قرا کلیسا” نامیدهاند. چون قسمت خاوری بنای کلیسا با سنگ سیاه ساخته شدهاست. برخی در کتابهای خود در مورد نام کلیسای تادئوس مقدس گمانههایی شخصی را نیز منتشر کردهاند.
این کلیسا در زبان ارمنی سورپ تادئوسی وانک یعنی کلیسای مقدس تادئوس نامیده میشد. تادئوس مقدس یکی از حواریون مسیح بود که برای تبلیغ دین مسیحیت به منطقه ی جنوب سرزمین کوهستانی ارمنستان آمد (فراموش نکنیم که ارمنستان امروز همواره بخشی از سرزمین ایران بزرگ بود.) در ۶۶ میلادی، تادئوس مقدس به همراه ساندُخت، دختر پادشاه و تنی چند، که به دین مسیحیت ایمان آورده بودند، به دستور پادشاه وقت ارمنستان دستگیر شدند و پس از شکنجه به قتل رسیدند و تادئوس مقدس در مکان فعلی دیر مدفون شد.
تاریخ ساخت این کلیسا بنا به روایت موسس خورناتسی مورخ مشهور ارمنیان به اوایل دوره مسیحیت برمی گردد. بدین ترتیب که کلیسای مورد نظر بر روی آرامگاه تادئوس مقدس که از مبشران دین مسیحیت بود بنا شدهاست. بنای اولیهٔ آن به اوایل سده چهارم بازمیگردد و از ابتدا یکی از زیارتگاههای مهم ارمنیان بودهاست. از جزئیات معماری این کلیسا، که به دست گریگور روشنگر ساخته شده، اطلاعی در دست نیست، اما در خصوص بنای کلیسا یکی از یاران وی و اولین اسقف کلیسای کاراپت مقدس، به نام زنون گلاک در کتاب «تاریخ دارون»، به این موضوع اشاره کردهاست. از سده نهم میلادی به بعد روایتهای بسیاری از مورخان ارمنی در مورد وقایع مربوط به کلیسای تادئوس مقدس به جا مانده، از جمله تووما آرتسرونی، در خصوص این دیر نوشته:
شاهزاده تادئوس نامهای خدمت اسقف خاندان آمادونی فرستاد که در آرامگاه تادئوس قدیس در آرتاز (نام ارمنی شهرستان ماکوی فعلی) مینشست
این مطلب بیانگر دو واقعیت است: اول اینکه به جای کلیسای کوچکی که در سده چهارم میلادی بنا شده بود صومعهای با امکانات وسیع برای اقامت اسقف و راهبان در این محل وجود داشته که شاید طی سده نهم یا سده میلادی آن را بنا کرده بودند و دوم اینکه صومعه اسقفنشین بوده که این مطلب نیز گواه بر اهمیت آن است. از سال ۱۲۴۳ میلادی نام «کلیسای تادئوس مقدس» متناوب در آثار و کتب مختلف، به ویژه مجامع مذهبی ارمنیان به چشم میخورد.
در طول سالیان دراز این کلیسا بارها از سوی صاحبان قدرت غارت شده و نیز به سبب بلایای طبیعی چون زلزله، آسیب فراوانی دیدهاست. کلیسای تادئوس از دو بخش قدیمی سیاه رنگ و بخش جدید سفیدرنگ تشکیل شدهاست که هر یک تاریخچهای دارند. نخستین بار هنگام حمله چنگیزخان مغول بخش وسیعی از کلیسای تادئوس مقدس تخریب شده اما در زمان حکومت هولاکوخان این کلیسا به همت خواجه نصیرالدین طوسی مرمت گردید. همچنین بر مبنای کتیبهای که در کنار محراب بخش قدیمی کلیسا موجود است، در سده ۱۴ میلادی (سال ۱۳۹۱ میلادی) زلزله مهیبی بنای این کلیسا را تخریب میکند و بنای موجود توسط «اسقف زاکاریا» دو تن از برادران او به نامهای پطروس و «سرکیس» در دوره زمانی ۱۰ ساله تعمیر و بازسازی شده و در سال ۱۴۰۱ میلادی بار دیگر درهای کلیسا به روی زائرین گشوده میشود. همچنین کلیسا در سال ۱۶۹۱ میلادی با سنگهای سیاه و در سال ۱۸۱۰ میلادی به دستور «سیمون بزنونی» اسقف ماکو با سنگهای سفید بازسازی گردید.
سیمون بزنونی دستور داد تخته سنگهایی از مرمر سفید از منطقه “قرخ بولاغ” و “شاورشان” (ماکو) به محل کلیسا حمل کنند و در ضلع باختری کلیسای کهن به بازسازی کلیسای قدیمی بپردازند. ساختمان جدیدتر کلیسا در دوران قاجار به فرمان عباس میرزای ولیعهد به بخش قدیمی تر الحاق میگردد. کلیسای جدید با سنگهای سفید و حجاریهایی بی نظیر، الهام گرفته از کلیسای جامع اچمیادزین ارمنستان که مهمترین و اولین کلیسای ارمنیان میباشد تزیین شدهاست. هر چند مراحل ساختن این کلیسا به علت مرگ عباس میرزا ناتمام ماند.
ایران با تمام تاریخ، فرهنگ و زیباییش در یک قدمی شماست.
Credit : David R Asl