(ماری های قلبی – عروقی (مجله سیب
قسمت هشتم: ضربان غیرطبیعی قلبی
بیماری های قلبی – عروقی و سکته های قلبی و مغزی: اولین علت مرگ در دنیا
قسمت هشتم: ضربان غیرطبیعی قلبی (Cardiac Arrhythmia)
در ادامه مقالات پیرامون بیماری های قلبی، در این شماره به ضربان غیرطبیعی قلبی یا آریتمی می پردازیم.
تعریف آریتمی: ضربان غیرطبیعی قلبی یا Cardiac Arrhythmia که جهت سهولت بیان از آن تحت عنوان آریتمی نام خواهیم برد، عبارت است از هرگونه تغییر غیرطبیعی در چرخه الکتریکی قلب که مسئول تولید ضربان قلب می باشد. یک دسته از سلول های تخصص یافته عصبی در قلب وجود دارند که به طور منظم و خودکار تولید جریان الکتریکی می نمایند. این جریان الکتریکی پس از رسیدن به سلول های عضلانی قلب باعث انقباض آنها می شود. در صورت توقف این جریان الکتریکی، عضلات قلب نمی توانند منقبض شوند و در نتیجه قلب از تپش خواهد ایستاد. از سوی دیگر هرگونه اختلال در عملکرد سیستم الکتریکی ضربان ساز قلب، باعث ایجاد ضربان غیرطبیعی قلبی یا آریتمی به صورت تندشدن، کندشدن و یا نامنظم شدن جریان قلب می گردد. اگر قلب با سرعت و نظم طبیعی خود کار نکند، نمی تواند خون را به طور موثر به مغز، ریه ها و سایر اندام ها و ارگان ها بفرستد، که این امر می تواند باعث ایجاد مشکل برای فرد و به خطر انداختن جان او شود.
علائم و نشانه های آریتمی: از آنجا که آریتمی باعث اختلال در رسیدن منظم خون به ارگان ها و اندام ها می شود، بسته به ارگانی که خون نمی تواند به خوبی به آن برسد، ممکن است طیف وسیعی از علائم در اثر آریتمی بروز نماید. مثلا نرسیدن خون منظم یا کافی به مغز باعث سرگیجه، احساس سبکی سر، خستگی زودرس فکری و غش کردن (یا احساس این حالت) می شود. نرسیدن خون منظم یا کافی به ریه ها می تواند باعث تنگی نفس و خستگی زودرس در اثر فعالیت گردد. نرسیدن خون کافی به عضلات قلب هم باعث احساس درد و فشار در قفسه سینه، تنگی نفس در اثر فعالیت و خستگی زودرس می شود. آریتمی اگر به صورت تندشدن ضربان قلب باشد، به صورت تپش قلب احساس می شود که گاهی به شکل بیرون زدن قلب از سینه توسط بیماران توصیف می گردد، و اگر به صورت ضربان نامنظم قلبی و یا جاافتادن یک ضربان باشد، به صورت احساس خالی شدن و فروریختن قلب بیان می شود. البته باید توجه داشت که علائم فوق می توانند به دلایل دیگری ایجاد شوند و صرف وجود این علائم نشانه وجود آریتمی قلبی نمی باشد. آریتمی های شدید و درمان نشده می توانند به توقف تقریبا کامل پمپ قلبی و سکته و یا مرگ بیمار بیانجامند.
علل ایجاد آریتمی: بیماریها و مشکلات مختلف داخل و خارج قلبی می توانند باعث اختلال در چرخه الکتریکی قلب و آریتمی گردند. افزایش سن، افزایش فشار خون، چاقی، دیابت، نارسایی قلبی، بیماری های عروق کرونری قلب، پرکاری غده تیروئید، بیماری های مزمن کلیوی، مصرف بیش از حد الکل و اختلال استرس و اضطراب (Anxiety) می توانند باعث آریتمی گردند. برخی از آریتمی ها گذرا هستند و با درمان علت ایجاد کننده از بین می روند مانند آریتمی ناشی از استرس، اضطراب و پرکاری تیروئید (اگر در مراحل ابتدایی درمان شود)، ولی برخی از آریتمی ها متاسفانه قابل درمان نیستند و تنها می توان علائم بیمار را با تجویز داروها و سایر روشهای درمانی کم کرد.
تشخیص آریتمی: خوشبختانه روش استاندارد و ساده ای برای بررسی وضعیت جریان الکتریکی قلب وجود دارد که به آن الکتروکاردیوگرام یا Electrocardiogram (ECG or EKG) گفته می شود. در این روش چند صفحه (Pad) کوچک را به نقاط مختلفی از قفسه سینه می چسبانند و سپس این صفحات را توسط سیم هایی به دستگاه EKG متصل می نمایند. جریان الکتریکی تولیدشده در قلب از پوست قفسه سینه عبور کرده و توسط دستگاه ثبت می گردد. این جریان سپس به صورت یک نمودار روی کاغذ ترسیم و توسط پزشکان تفسیر می گردد. اگر دستگاه EKG به بدن فرد وصل و نمودار الکتروکاردیوگرام فرد در حالت ثبت باشد، تقریبا تمامی انواع مختلف آریتمی ها در صورت بروز قابل شناسایی می باشند. اما مشکل اینجاست که بسیاری از آریتمی ها در هنگام استراحت، دراز کشیدن روی تخت و یا زمان مراجعه به پزشک بروز نمی کنند. برای حل این مشکل از روشی به نام Holter Monitoring استفاده می شود. در این روش یک دستگاه کوچک ثبت کننده EKG به بدن بیمار وصل می شود که می تواند تمامی وقایع اتفاق افتاده در جریان الکتریکی فرد را در طول ۲۴ ساعت و برای چندین روز ثبت نماید. پس از ثبت این وقایع، دستگاه از بدن بیمار جدا و به کامپیوتر متصل شده و وقایع ثبت شده جهت تفسیر در اختیار پزشک متخصص قلب (Cardiologist) قرار می گیرند. در دستگاه های جدیدتر، نتایج ثبت شده توسط امواج Wi-Fi و از طریق اینترنت بلافاصله به کامپیوتر فرد بیمار و یا پزشک معالج ارسال می گردند. یک تست رایج دیگر، تست ورزش یا Stress Test است که فرد در حالی که دستگاه EKG به بدن او وصل می باشد، روی تردمیل شروع به راه رفتن می کند و نمودار الکتروکاردیوگرام او در هنگام فعالیت ثبت می گردد. با افزایش سرعت و زاویه تردمیل و به تبع آن تندشدن ضربان قلب، احتمال بروز آریتمی های نهفته (در صورت وجود آنها) افزایش یافته و پزشک معالج راحت تر قادر به کشف آنها می شود.
پیشگیری و درمان آریتمی: بسیاری از آریتمی ها بی ضرر هستند و خطری برای بیمار ایجاد نمی کنند. برخی از آنها هم همان طور که ذکر شد با درمان علت زمینه ای برطرف می گردند. در مورد آریتمی هایی که باعث ناراحتی بیمار و ایجاد علائم آزاردهنده می شوند، معمولا درمان های دارویی به صورت داروهای ضدآریتمی تجویز می گردند. در برخی موارد علت ایجاد آریتمی این است که برخی سلول های قلب به صورت بی قانون و کنترل نشده تولید جریان الکتریکی نامنظم و یا سریع می نمایند، که باید تحت کنترل درآیند. در این موارد ممکن است با روشی شبیه جراحی این سلولها تخریب شوند و یا از دستگاه ضربان ساز قلب یا Pacemaker استفاده شود. دستگاه ضربان ساز قلبی که تحت عنوان باتری قلبی هم شناخته می شود، می تواند وظیفه تولید جریان الکتریکی قلب را به دست بگیرد و مشکل آریتمی را تا حد زیادی حل نماید، ولی نمی توان توقع داشت که این دستگاه تمام فعالیت های قبلی فرد را عینا به او بازگرداند. این دستگاه با جراحی داخل قفسه سینه بیمار کار گذاشته می شود.
منبع:
https://www.heart.org/en/health-topics/arrhythmia
