زیباترین مومیایی جهان – «زیبای زیائوهه»
(The Beauty of Xiaohe)
مومیایی مشهور «زیائوهه» (Xiǎohé 小河، به‌معنای نهر کوچک)، که در منابع غربی با عنوان «The Beauty of Xiaohe» شناخته می‌شود، یکی از سالم‌ترین و زیباترین مومیایی‌های جهان با قدمتی نزدیک به ۳۸۰۰ تا ۴۰۰۰ سال است. این مومیایی در حوضهٔ تاریم (Tarim Basin)، در بیابان تاکلاماکان (Taklamakan Desert)، واقع در ایالت خودمختار سین‌کیانگ (Xinjiang) چین امروزی کشف گردید.
مومیایی زیائوهه به‌دلیل حفظ استثنایی بدن، مو، و بافت‌های چهره در محیط خشک و نمکی بیابان، شهرتی جهانی یافته است. چهرهٔ او دارای چشمان درشت، بینی کشیده و کمی سربالا، لب‌های برجسته، و موهای روشن و بلند به رنگ قهوه‌ئی مایل به طلایی است. رنگ پوست نسبتاً روشن، قامت بلند و تناسب اسکلت بدن، همگی او را از جمعیت‌های شرقی چین باستان متمایز می‌سازد.
همین رو، باستان‌شناسان و مردم‌شناسان او را «زیباترین مومیایی جهان» نام نهاده‌اند. (Mair & Mallory, The Tarim Mummies, 2000)
مطالعات ژنتیکی انجام‌شده بر بقایای مومیایی‌های حوضهٔ تاریم — از جمله در پروژه‌های دانشگاه پکن، مؤسسه باستان‌شناسی آکادمی علوم چین، و پژوهش‌های مشترک با دانشگاه پنسیلوانیا — نشان داده‌اند که این افراد از ترکیب ژنتیکی اقوام غربی و شرقی اورآسیا (Eurasia) برخوردار بوده‌اند.
بر پایهٔ نتایج DNA، مومیایی‌های دورهٔ آغازین (هم‌زمان با زیائوهه) از نظر ژنتیکی به مردمان اروپای شمالی و آسیای میانه باستان نزدیک‌ترند تا جمعیت‌های شرقی چین. این یافته‌ها نشان می‌دهد که نخستین ساکنان تاریم از شاخه‌های شرقی اقوام آریایی هندواروپایی بوده‌اند.
(Chen et al., Nature, 2021; Li et al., Current Biology, 2010)
متون تاریخی چین، از این نواحی با نام لولو (Loulan) و شانسَن (Shanshan) یاد شده است. سیاحان چینی، از جمله ژوان‌زانگ (Xuanzang) در سدهٔ هفتم میلادی، گزارش کرده‌اند که مردم این سرزمین به زبانی متفاوت از چینی سخن می‌گفتند.
نسخه‌های مکتوب یافت‌شده در منطقهٔ ختن و کوچا نشان می‌دهد که زبان آنان از شاخه‌های شرقی خانوادهٔ هندواروپایی (Indo-European) بوده است که بعدها به نام زبان تخاری (Tocharian A و B) شناخته شد. پژوهش‌های زبان‌شناسی جدید نشان می‌دهد که زبان تخاری از لحاظ ریشه‌شناسی با زبان‌های بلخی، کوشانی و آریو (دری کهن) خویشاوندی نزدیک دارد.
(Mallory & Mair, The Tarim Mummies, 2000; Adams, Tocharian Languages, 2013)
پیش از کشف سنگ‌نوشتهٔ رباطک در افغانستان، زبان‌شناسان غربی زبان‌های منطقهٔ آریانا را اغلب با نام‌های «تخاری» یا «کوشانی» می‌شناختند، اما با کشف این کتیبه، روشن شد که زبان مورد استفاده در باختر و آریانا در اصل زبان آریو (زبان آریایی ها) بوده است.
از دیدگاه تاریخی، مومیایی‌های تاریم نمایانگر موجی از مهاجرت‌های آریاییان به سوی شرق و جنوب شرق آسیای میانه در هزارهٔ دوم پیش از میلاد است. این اقوام، که در متون اوستایی و ودایی از آنان یاد شده، در مسیرهای میان بلخ، بدخشان، ختن، کاشغر و یارکند پراکنده بوده‌اند.
زیائوهه و دیگر مومیایی‌های حوضهٔ تاریم، شاهدان خاموش تمدنی‌اند که پیوندی فرهنگی و زبانی میان آریانا (Bactria-Margiana) و شرق فلات اورآسیا برقرار کرده است.
منابع و مآخذ علمی
Victor H. Mair & J. P. Mallory, The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the Earliest Peoples from the West, Thames & Hudson, 2000.
Li, C. et al., “Evidence that a West-East admixed population lived in the Tarim Basin as early as the early Bronze Age,” Current Biology, Vol. 20, No. 19 (2010).
Xiaoyun Chen et al., “The genomic origins of the Bronze Age Tarim Basin mummies,” Nature, 599 (2021): 256–261.
Douglas Q. Adams, Tocharian Languages, Routledge, 2013.
Elizabeth Wayland Barber, The Mummies of Ürümchi, W. W. Norton, 1999.
Xuanzang, Da Tang Xiyu Ji (大唐西域记, «سفرنامهٔ باختر و ختن»)، قرن ۷ میلادی.
