باغ نارنجستان قوام

th-2-11

باغ نارنجستان قوام باغی بسیار زیبا در شهر شیراز و در نزدیکی خیابان لطفعلی خان زند قرار گرفته است و یکی از مقصدهای گردشگری تاریخی در شیراز محسوب می شود.

این بنا متعلق به دوران قاجار و متعلق به یکی از خاندان های بزرگ آن زمان به نام خاندان قوام الملک بوده است و در واقع محلی برای برگزاری نشست های بزرگان قاجار، دیوانخانه و محل مراجعات مردم بوده است.

باغ نارنجستان قوام در شیراز در سال ۱۲۵۷ تا ۱۲۶۷ خورشیدی و در دوارن سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است.

این باغ به دستور فردی به نام علی محمدخان قوام ساخته شد و از دو قسمت باغ و اندرونی (داخل عمارت) تشکیل شده است. این بنا در سال ۱۳۴۵ توسط فردی به نام ابراهیم قوام الملک به دانشگاه شیراز اهدا شد.

تاریخچه

نسب خاندان قوام شیرازی به حاج ابراهیم خان کلانتر وزیر کریمخان زند بازمی‌گردد. حاج ابراهیم خان کلانتر بر اساس منابع زیادی یهودی بوده‌است. در زمان لطفعلی خان زند حاج ابراهیم خان به وی خیانت کرده و موجبات کشته شدن وی و پایان حکومت زندیه را فراهم می‌کند.

پس از به کرسی نشستن آقا محمد خان، حاج ابراهیم خان قدرت زیادی پیدا کرده و اقوام خود را در ولایات مختلف فارس ساکن و در پست‌های مختلف منصوب می‌کند. پس از مدتی اطرافیان فتحعلی شاه کودتا کرده و ایشان را نسبت به حاج ابراهیم خان بدگمان و بدبین می‌کند تا جایی که او دستور به قتل حاج ابراهیم خان کلانتر و همه افراد خانواده اش می‌دهد.

از کل خانواده او تنها پسری به نام علی اکبر بر جای می‌ماند که به دلیل داشتن بیماری سل کشته نمی‌شود و بیماری او بعدها بهبود می‌یابد.

در سفر فتحعلی شاه به شیراز علی اکبر خود را به او معرفی کرده و یادآور می‌شود که ایشان تمام خانواده او را کشته‌اند. فتحعلی شاه که از کردار خود تا حدودی پشیمان بوده‌است؛ او را مورد محبت خویش قرار می‌دهد و به او لقب قوام الملک را می‌دهد که نام کامل ایشان بدین شرح است: علی اکبر خان قوام الملک اول که از طرف فتحعلی شاه والی شیراز می‌گردد.

پس از مرگ او علی محمد خان قوام الملک دوم یعنی پسر علی اکبر خان طرح ساختن بنای خانه کنونی را می‌دهد که نام اصلی اش خانه قوام الملک می‌باشد ولی متأسفانه عمرش به پایان بنا نمی‌رسد و محمد خان قوام الملک سوم، پسر او، شروع به ساخت این بنا می‌کند. این خانه که قبلاً حمام گچینه و سه خانه اطرافش هم مربوط به آن بوده و اکنون این منازل جدا شده‌اند نام قدیمی اش اندرونی قوام یا خانه قوام می‌باشد.

نارنجستان قوام، بیرونی خانه قوام بوده‌است که از زیرزمین به خانه قوام راه داشته‌است و از آن برای کارهای دیوانی، اداری و همچنین پذیرایی از مهمان‌ها استفاده می‌کردند.

بنای کنونی یعنی خانه قوام منزل شخصی او بوده و پس از محمد رضا خان قوام الملک سوم به پسر ایشان حبیب‌الله خان قوام الملک چهارم می‌رسد و سپس پس از مرگ او که املاکش تقسیم می‌گردد نارنجستان قوام به ابراهیم خان قوام الملک پنجم پسر ایشان می‌رسد که این امر هم‌زمان با دوره رضاخان می‌گردد و در آن زمان رضا خان پهلوی تمامی القاب و اسامی را از نام اشخاص برمی‌دارد.

باغ قوام که امروزه به دلیل وفور درختان نارنج در آن، نارنجستان قوام هم نامیده می‌شود؛ در محله بالا کفت و تقریباً در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی خان زند واقع است.

این باغ و عمارت آن از جمله زیباترین و ارزشمندترین آثار دوره قاجاریه محسوب می‌گردد. احداث باغ و مجموعه بناهای آن به وسیلهٔ علی محمد خان قوام الملک آغاز شده و در سال ۱۳۰۰ قمری به وسیلهٔ فرزند وی محمد رضا خان قوام الملک تکمیل شده‌است. محمد رضا خان بانی باغ و عمارت مزبور در آن دوره با حسین قلی خان نظام السلطنه والی فارس زد و خوردهای خونینی کرده و از محمد تقی میرزا رکن الدوله برادر ناصرالدین شاه چوب خورده و مدت‌ها در تهران و دیگر شهرها در حال تبعید و سرگردانی به سر برده‌است. پس از قوام الملک سال‌های پیشین به وسیلهٔ ابراهیم قوام که از اخلاف محمدرضا خان است تغییراتی در ساختمان‌های مزبور انجام گرفته و به عنوان موزه و مرکزی برای فعالیت‌های هنری و فرهنگی به دانشگاه شیراز اهدا شده‌است.

دانشگاه شیراز این محل را به مؤسسه آسیایی واگذار نموده و مؤسسه آسیایی نیز با استفاده از کمک‌های بخش فرهنگی سازمان برنامه و منابع دیگر تعمیرات مفصلی را در آنجا انجام داده و هنرمندان و صنعتگران شیرازی و اصفهانی و تهرانی هم بنحو ماهرانه و مطلوبی این بنای ارزشمند را مرمت نموده‌اند. هم‌اکنون در کتابخانه این مرکز مجموعه کتاب‌هایی که به وسیلهٔ پروفسور پوپ به دانشگاه شیراز اهدا شده نگهداری می‌شود.

Translate »